Het ontstaan van de pelgrimstochten

Uit: Het Jacobspad en Het Jabikspaad
Jacobus was de broer van Johannes, de evangelist. Samen met Petrus behoorden hij en zijn broer tot de eerste en intiemste leerlingen van Jezus van Nazareth.

De Spaanse legende vertelt dat Jacobus opdracht kreeg van Jezus om naar het einde der aarde te gaan. Dat was Finisterra (letterlijk 'het einde der aarde") in Galicië. Zijn prediking was niet erg succesvol en hij keerde daarom teleurgesteld terug naar Jeruzalem, waar hij op bevel van koning Agrippa I gevangen genomen werd. Rond het jaar 44 stierf hij de marteldood. Zijn leerlingen brachten zijn lichaam terug naar Galicië, waar zijn graf eeuwenlang vergeten lag. In het begin van de 9e eeuw wees een ster de plek aan waar Jacobus begraven lag. Volgens de legende werd zijn stoffelijke overschot aangetroffen op een oud Romeins grafveld dat de naam "Campus Stellae" droeg. Zo ontstond het bedevaartsoord "Sint Jacob op het veld van de ster" Santiago de Compostela.

Al snel kwamen mensen uit tal van landen naar Galicië om de heilige relikwieën te vereren. Ze werden daarbij aangetrokken door verhalen over de wonderen die bij het graf waren verricht.

De vondst van het graf had grote gevolgen voor deze eenzame plek in Spanje. Er werd een kerk gebouwd waar christenen uit alle windstreken naar toe kwamen. Al snel bestond er behoefte aan een grotere kerk. Er ontstond een nieuwe stad, Santiago de Compostela, die echter in 997 geheel werd verwoest door de Moren. Het was een tijd van oorlog en rampspoed in Europa, waardoor lange tijd geen sprake meer kon zijn van het ondernemen van pelgrimstochten. Pas in de 11e eeuw werd het relatief rustig en werden de verschillende routes weer wat veiliger. In 1075 begin men met de bouw van een nieuwe kathedraal en kende paus Urbanus de stad het predicaat "bisschopsstad" toe. Op het hoogtepunt, in de 12e eeuw, trokken jaarlijks een half miljoen pelgrims naar Santiago.

Een kroniek uit de 12e eeuw vertelt dat Karel de Grote 's nachts telkens een weg van sterren langs de hemel zag (de Melkweg). Deze sterrenweg begon bij de "Friese Zee" - de Noordzee - en eindigde in Galicië. Vervolgens kreeg de keizer een visioen, waarin Jacobus hem vertelde dat tot het einde van de tijd pelgrims van zee tot zee zullen trekken. Deze pelgrims symboliseerden de Europeanen die zich tezamen inzetten voor een doel: een welvarend en vredelievend werelddeel. Een doel dat nog in de "verte" lag.

De eerste pelgrims wilden met hun tocht een aantal doelen bereiken, persoonlijke, maar ook algemenere, zoals de vereniging van de volkeren van Europa.

In de eerste periode (1000-1100) had de weg een spiritueel doel. De bedevaart kon worden gezien als het beklimmen van de heilige berg (Thabor) om daar God te ontmoeten. Vooral adellijke lieden en geestelijken gingen op weg.

In de tweede periode (15e en 16e eeuw) was de tocht vooral enen boetebedevaart. Vooral na zwaardere misdrijven werden misdadigers naar het graf van de "Zoon van de Donder" gestuurd. Als gevolg van de pest, de Reformatie en politieke onrust nam het aantal pelgrims af.

In de 16e en 17e eeuw had de bedevaart een negatief imago. Jacobusgangers waren struikrovers. Wie het pelgrimskleed en de symbolen van Jacobus droeg, werd meteen gewantrouwd.

In de baroktijd en de romantiek verbond men de pelgrimage met het pure leven. De opleving van de bedevaart nu is hiervan een voortzetting. Jaarlijks volbrengen 100.000 pelgrims de tocht naar Santiago de Compostela.

In alle grotere Europese steden wezen de Jacobsstraten de richting van de stad op "het veld van de ster". De EU heeft daarom de Jacobswegen uitgeroepen tot de eerste Culturele Route van Europa.

Toen Friezen en Hollanders omstreeks 1500 een nieuw dorpje aan de "Friese Zee" stichtten noemden ze dat "Sint Jacobiparochie".

In de Islam wordt de Melkweg met de pelgrimage naar Mekka verbonden. In de winternachten wijst de Melkweg boven het Jabikspaad aan de Islamitische Friezen de goede richting. Ook in deze tijd kan het pad nog steeds van betekenis zijn voor de verbeelding van vrede en verbinding.

Annick Plancke heeft de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela als onderwerp gekozen voor haar scriptie, geschreven voor het behalen van de graad van Licentiaat in de Geschiedenis aan de universiteit in Gent. Zie link hieronder voor een uitgebreide versie.
http://www.ethesis.net/santiago/santiago_inhoud.htm